AI, artificiële- of kunstmatige intelligentie en het auteursrechtelijke kader komen steeds meer op gespannen voet met elkaar te staan. Is de huidige wetgeving nog wel ‘open’ en adaptief genoeg om zich te kunnen aanpassen aan snelle, technologische veranderingen? En biedt het genoeg bescherming aan de ‘echte’ makers? In dit artikel neem ik je mee in de discussies die nu worden gevoerd op juridisch vlak. Niet zozeer om dat volledig uiteen te zetten, maar vooral om je een aantal praktische tips te geven over hoe jij er nu voor kan zorgen dat je klaar bent voor de toekomst.
Bescherming op grond van het auteursrecht
Om de hele ‘fuss’ te begrijpen, is het goed om een samenvatting te geven van hoe het auteursrecht ook alweer in elkaar zat. Om voor auteursrechtelijke bescherming in aan merken te komen, zijn kort gezegd 4 vereisten:
- Het moet gaan om een ‘voortbrengsel’ c.q. creatie op het terrein van letterkunde, wetenschap of kunst;
- De creatie moet tot stand gekomen zijn door menselijke intellectuele inspanning (sorry, monkey);
- Er moet sprake zijn van originaliteit c.q. creativiteit;
- De creatie moet concreet zijn vormgegeven.
1. Letterkunde, wetenschap of kunst
In Nederland is ‘iets’ auteursrechtelijk beschermd als het een voortbrengsel is van letterkunde, wetenschap of kunst en het de zogenaamde “werktoets” doorstaat. Het gaat daarbij dan om het antwoord op de vraag wanneer iets als “werk van letterkunde, wetenschap of kunst” kan worden aangemerkt. De Hoge Raad heeft bepaald dat een ‘voortbrengsel’ en Eigen, Oorspronkelijk Karakter moet hebben dat het Persoonlijk Stempel van de maker draagt. Ezelsbruggetje: EOK & PS.
- Eigen Oorspronkelijk Karakter = de vorm mag niet ontleend zijn aan een ander werk.
- Persoonlijk Stempel = de vorm moet het resultaat zijn van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes. Het gaat daarbij dan dus om een voortbrengsel van de menselijke geest. Alles wat zo banaal (= alledaags of afgezaagd) of triviaal (= onbeduidend of nietszeggend) is dat daarachter geen creatieve arbeid valt aan te wijzen, valt daar in ieder geval buiten.
De resultaten van het al dan niet creatieve typwerk of prompt-gebied levert echter het volgende probleem op. In de oorspronkelijke beschermingsregeling gaat het om kenmerken die in het werk / voortbrengsel zélf te kennen zijn. Het gaat er daarbij niet om of iemand bewust iets wilde maken of creatiefs wilde doen. Het hoeft ook niet om een coherente- of samenhangende creatie te gaan.
Wat is geen werk in de zin van de Auteurswet?
Zo worden een voetbalwedstrijd (helaas) en de smaak van een voedingsproduct niet beschermd op grond van het auteursrecht. Een voetbalwedstrijd kan niet als intellectuele schepping worden gezien en een smaak kan / kon in de betreffende rechtszaak niet als voldoende nauwkeurig en objectief worden geïdentificeerd.
2. Menselijke, intellectuele inspanning
Het tweede vereiste om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, is dat de creatie het resultaat is van menselijke, intellectuele inspanning. Maar – en dit is heel belangrijk – creaties die met behulp van machines, dieren of wat dan ook tot stand zijn gekomen, kunnen nog steeds voor bescherming in aanmerking komen. Dus; menselijke schepping, maar beetje helpen mag.
3. Originaliteit / creativiteit
Ten derde moet het gaan om originaliteit c.q. creativiteit. Hierin ligt dus dat deel besloten dat spreekt over een eigen intellectuele making van de maker van een werk. Het speelt daarbij een rol dat de maker de ruimte heeft gehad om in vrijheid persoonlijke creatieve keuzes te maken. Let wel; het voortbrengsel (tekening, foto, video, muziek, etc.) hoeft niet mooi of esthetisch verantwoord te zijn. High culture en low culture kunnen allebei culture zijn, zeg maar. Professor Hugenholtz vat het in zijn artikel De kunstmatige maker: over de gevolgen van het Endstra-arrest voor de bescherming van artificiële creaties in IER 2020/35 mooi samen: “een voortbrengsel kan niet enkel op esthetische gronden worden gekwalificeerd als ‘werk'”.
Je kan je daarbij natuurlijk wel de vraag stellen; wanneer is iets origineel of creatief? Ik zie creativiteit als het kopiëren, rangschikken en interpreteren van bestaande bestanddelen, in een reactie op wat er al bestaat of wat juist (in alle eerlijkheid) nog niet. Maar goed; dat is meer van filosofische aard en (wellicht op dit moment) juridisch gezien van minder belang.
4. Concrete vormgeving
Ideeën zijn niet beschermd. Een stijl an sich is niet beschermd. Maar; stijlnabootsing met AI kan dat wellicht wel zijn, zo betoogde professor Visser onlangs. Anyhow. Het moet bij auteursrechtelijke bescherming gaan over een voortbrengsel waarvan de contouren voldoende duidelijk zijn.
De grote AI-vraag met betrekking tot auteursrecht
Wat het lastige met AI-kunstwerken is; is de vraag of de mensen die de prompts hebben ingevoerd, creatieve keuzes hebben gemaakt die in de creatie terugkomen of dat de AI-prompt die keuze voor die mensen heeft gemaakt.
Het scheppingsproces in het kader van de originaliteitstoets
Om deze belangrijke vraag te beantwoorden, kan worden gekeken naar de verschillende fasen van creatie:
- Conceptuele fase;
- Realisatie;
- Redactie / Postproductie.
Dit is als het ware het framework dat je bovenop de vraag van menselijke schepping moet leggen. Waar vindt die plaats? Maar vooral ook; hoe bewijs je dat? Het Nederlandse framework wijkt daarin een beetje af van het Europese framework, wat de boel niet makkelijker maakt. In Nederland wordt kort gezegd ook gekeken naar de eigenschappen die in de creatie te vinden zijn, terwijl op Europees vlak meer gekeken moet worden naar het creatieve proces. Dus: resultaat (NL) versus proces (EU).
Bewijs van creativiteit
Professor Visser betoogde onlangs in een juridisch opiniestuk dat creativiteit voortaan moet worden bewezen, omdat het door AI problematisch is om vast te stellen of het gaat om een kernmerk dat uit een voortbrengsel zelf te kennen is, zoals de toets tot nu toe is.
Makers doen er daarom goed aan om concreet te stellen en bewijzen waar precies hun menselijke creativiteit in zit en – indien van toepassing – welke magie AI uit de hoge hoed heeft getoverd.
Tips
Om te bewijzen dat er menselijke creativiteit aan jouw werk ten grondslag ligt, wordt het dus nog belangrijker om ideeën, kladjes, projectbestanden en stems te bewaren. Maar moet je ook opnemen hoe een originele filter klinkt en de daarna door jou aangepaste of ingestelde filter? Hoe zit het met loops? Welk deel is procedureel en wat is resultaat? Dat wordt er niet makkelijker op.
Een tip is daarom om die bijvoorbeeld per track, single, ep, album, jaar of per platendeal vast te leggen in een veilige online omgeving en dit zelfs te registeren via een i-DEPOT. Zo’n depot biedt overigens geen auteursrechtelijke bescherming; het is een datumstempel. Maar, het zet wel aan tot denken wat je precies wil beschermen en waarom.
Theorie versus praktijk en oplossing versus realiteit
Ik weet het; dit is geen sluitende oplossing, maar een tijdelijke patch op wellicht achterhaalde wetgeving en rechtspraak. Tot hier meer duidelijkheid over komt, is het aan te raden zoveel mogelijk vast te leggen over het creatieproces. Anders zou je weleens met lege handen kunnen staan nadat je je handen vol hebt gemaakt aan het maken van een werk.
Maar, wil je daar mee bezig zijn? Meestal niet toch? Het minutieus vastleggen van een creatieproces is vanuit theoretisch perspectief handig als er een claim komt op jouw werk of jij juist een ander aanspreekt op auteursrechtinbreuk. Ik denk eerlijk gezegd dat dit voor het overgrote deel van de creatieve sector niet gaat werken. Het is daarnaast onduidelijk hoe minutieus dit precies moet gebeuren. De praktijk is namelijk dat creativiteit vaak ontstaat in ‘a beautiful mess’; in een vlaag van verstandsverbijstering, vervoering, chaos, opleving en plezier. Door het oude kader toe te passen op de nieuwe situatie, wordt de kloof tussen de theorie en praktijk wellicht alleen maar groter. Dat is de realiteit.
Toegepast op de praktijk
Hoe moet bijvoorbeeld worden omgegaan met de cult hit van deze Zo Zo Zomer?
“Kan AI een originele hit schrijven?”
Deze vraag lag voor bij de Universiteit van Nederland. Volgens mij hebben we het antwoord al:
Wil je ‘em in je setlijst opnemen? Check dan eens de clubversie van Meester Moeilijk:
Goede oefening om dit eens te checken aan het bovenstaande. Mocht je er niet direct uitkomen? Check dan deze aflevering van De Machine even.
Muziekrecht door de ogen van een muziekadvocaat
Voor een specifiekere (maar minder diepgaande) toepassing van auteursrecht op muziek, verwijs ik je naar dit artikel.
Meer lezen over AI en auteursrecht?
Wil je een deep dive in dit onderwerp? Lees dan hier het bronartikel van hoogleraar Hugenholtz in IER 2020/35. De websites van Boek9.nl en IE-Forum zijn ook een goede bron. Wel heel juridisch en vaak zonder vertaalslag, dus daar moet je van houden.
Meer kijken over AI en auteursrecht?
Het Amerikaanse Copyright Office heeft een interessante serie video’s op YouTube gezet over Copyright and Artificial Intelligence. Aangezien de Hollandsche Zomer toch nog op zich laat wachten / alweer voorbij is (samesame), zou je hier een regenachtige dag mee kunnen vullen of je festivalkater kunnen wegpoetsen. Voel je je ook weer een beetje goed over jezelf, ouwe snoepert.
Let wel; dit is naar Amerikaanse recht.
Advies over AI en/of auteursrecht?
Heb je een vraag over jouw bewijspositie als maker van een werk of wil je juist weten wat je contractueel moet regelen als het aankomt op het gebruik van AI in jouw creaties? Neem gerust contact op voor een vrijblijvende offerte.
PS: S/o naar professoren Hugenholtz en Visser voor hun uiteenzettingen over dit onderwerp.
